Ameland, beelden van een veranderend landschap

Antoon Kuhlmann met zijn boek

Antoon Kuhlmann schreef een boek. Al vijf generaties lang bezoekt de van oorsprong Leeuwarder familie Kuhlmann Ameland. Sinds 1917. Antoon Kuhlmann (61), geboren in Leeuwarden maar nu wonend in Beek-Ubbergen bij Nijmegen, komt er al sinds 1954, samen met zijn ouders, broer en zussen. In al die jaren is er heel wat veranderd. Een grote verzamelingen van die veranderingen heeft Kuhlmann gebundeld in een boek: ‘Ameland, beelden van en veranderend landschap’. Een van de veranderingen is de bouw van NaBuren, vlakbij ’t Ruyghe Nest aan de Zwarteweg. Dit rietgedekte huis werd vier jaar gelden gebouwd in opdracht van Kuhlmann en zijn familie. Ze kregen heel wat werklui over de vloer. Bouwvakkers, installateurs, meestal jonge werknemers die niet erg bekend waren met het duingebied waar ze aan het werk waren. Het viel Kuhlmann op dat de bouwvakkers best trots zijn op hun eiland maar dat ze weinig over hun geschiedenis weten. Het inspireerde hem tot het schrijven van zijn boek over de landschapsontwikkelingen op Ameland. Hij maakte er 25 opstellen van, met onder meer de ontwikkeling van de strandpalen, het verdwijnen van het Buurder bos, het afgebroken Land- en Zeezicht en de nieuwbouw van Strandhotel Buren tot onderwerp. Hij noteert de oude en nieuwe namen van de vakantiehuisjes tussen Nes en Buren en bespreekt de ontwikkelingen aan de Strandweg van Nes. Kuhlmann en zijn zeven broer en zussen hebben al de jaren dat ze naar Ameland komen voorvallen opgeschreven in een schrift. Iedereen schreef een blaadje vol voordat de koffers voor de terugreis werden gepakt. De een vertelde over een afgebrand vakantiehuisje, de ander schreef over het weer. Een zwager heeft 30 jaar lang de prijs van de ijsco’s van De Jong in Nes bijgehouden. Hij begon in 1963 met een ijsje van 5 cent. Deze schriften zijn een van de bronnen waar Kuhlmann uit heeft geput voor zijn boek. Een tweede bron is zijn eigen geheugen. Als je door het Amelander landschap loopt zie je restanten van honderd jaar geleden. Dat intrigeert de schrijver. Hij herkent de oorspronkelijke verkavelingsstructuur en weet de historie van de herindeling van de duinen. Hij vindt het interessant om die restanten te zien en te herkennen en te weten welke geschiedenis er achter zit. Met dagelijkse discipline en erg veel plezier werkte hij aan het boek. Een jaar lang zat hij iedere ochtend achter de tekstverwerker. “Het is voor de gemeenschap leuk om iets vastgelegd te hebben dat niet alleen over de dorpen gaat.” Twee jaar geleden is Kuhlmann gestopt met werken op de Milieu- en Groen afdeling van de gemeente Nijmegen. Eerder was hij werkzaam bij de Heidemij. In zijn werk liet hij de geschiedenis van het landschap altijd een rol spelen. Dorps- of wijkbewoners identificeren zich namelijk sterk met het verleden van hun woongebied, weet de schrijver. Dit soort kennis draagt er al snel toe bij dat men trots is op zijn woonomgeving en zorgvuldiger omgaat met de openbare ruimte. Vier of vijf keer per jaar komt hij naar het familiehuis op Ameland. In alle jaargetijden is hij er wel een keer. De ene keer komt hij voor de paddenstoelen, de volgende keer voor de planten en soms voor de zon en zit hij op het terras. “Als je zo’n boek als dit schrijft, merk je hoe je zelf veranderd bent,” zegt Kuhlmann. Vijftig jaar geleden ging een vakantie op het eiland gepaard met een complete volksverhuizing. Hutkoffers werden vooruitgestuurd en er waren altijd problemen met de overtocht. Nu reist Kuhlmann met een rugzakje en tegenwoordig kan hij vertrouwen op de dienstregeling van de boot. Hij zit op het terras van NaBuren. Voorheen kon je van daaruit de katholieke kerk en Nes zien. Nu kijk je tegen de bomen van De Vlijen aan. Het beplanten van De Vleijen is een grote landschappelijke ingreep geweest. Het is een van de ontwikkelingen waar Kuhlmann minder gelukkig mee is. Iets nieuws is niet altijd een verbetering, verzucht hij. De gemeente kan van zijn boek leren: hoe ga je met het landschap om en op basis van welke visie behoud je de openheid die zo kenmerkend is voor het eiland of bouw je een gebied vol en plant je bomen. Wat hem betreft had de gemeente destijds voor de openheid moeten kiezen. Ook dan was het nog altijd mogelijk geweest om recreatieve voorzieningen zorgvuldig in te passen, weet hij. Kwaliteit van het landschap en van de openbare ruimte schrijft Kuhlmann hoog in het vaandel. Hij daagt de gemeente als het ware uit om nu eindelijk eens iets te gaan doen met de plek waar voorheen de hotels Scheltema en Steinvoorte stonden. Op die locatie was het destijds een en al levendigheid. Het was een bruisende plek en nu is het een van de lelijkste en weinig zeggende plekken van het eiland, meent Kuhlmann. “Maak daar een kunstwerk, desnoods met het profiel van die hotels!” Doe in ieder geval iets met die plek, is zijn boodschap. De gemeente laat kansen liggen, zoals de gemeente ook kansen heeft laten liggen bij de bebouwing van Achterdijken bij Nes. “Daar is niet echt naar de architectuur gekeken.” Bebouwing moet passen in het landschap, is Kuhlmanns visie. “Had de gemeente niet de randvoorwaarde mee moeten geven dat deze gebouwen zorgvuldig moesten passen in het Amelander landschap? Dit soort gebouwen staat overal in Nederland. De Achterdijken, is dat nou Ameland? ” verbaast hij zich over het visitekaartje van het eiland. De oud-Leeuwarder heeft nog meer plannen. Er zitten nog enkele ideeën voor boeken in zijn hoofd. Zijn volgende project gaat over varende rariteitenkabinetten en hij heeft nog wel wat onderwerpen die over Ameland gaan. Door een boek als dit te schrijven leer je goed te kijken naar wat er in het verleden is gebeurd. Door het boek te lezen kun je betere beslissingen nemen over de toekomstige ontwikkelingen van het eiland. Ameland kan er zijn voordeel mee doen. Ameland, beelden van een veranderend landschap kost € 24,50 en ligt op Ameland in de boekhandels. Het boek is te bestellen bij uitgeverij Charoon, www.charoon.nl