Tjamke

Tjamke

Tjamke is een historische roman met illustraties. Het boek wijkt af van de historische feiten, maar dat levert een prachtig verhaal op. 

Ameland komt op verschillende momenten in het boek voor, niet heel uitgebreid, maar toch. Zo wordt de toren van Hollum als baken voor de zeevaarders genoemd en zo zijn er nog wat vermeldingen. Het verhaal speelt zich op Terschelling af, met uitzicht op Ameland. Logisch dus dat het buureiland een rolletje speelt in de geschiedenis.

Het boek heeft het formaat en stevige kaft van een prentenboek, het verhaal en ook de illustraties zijn voor volwassenen. En wat een verhaal! Over een man die zich een jaar lang terugtrekt op de Bosplaat. De Hoek, noemen de mensen van Oosterend dat. In ieder geval Insze van Oost noemt het gebied zo, Insze Schar de stroper, die alles weet van botkloppen, strikken zetten en vogeleieren rapen. Dat leert hij Tabe, want die weet al dat soort dingen niet. Tabe is als haringvisser bekend met het Wad, maar heeft geen overlevingsvaardigheden. Toch overleeft hij dat jaar op De Hoek, in een hut die hij op aanwijzen van Insze zo maakt dat deze bij springtij omhoog getakeld kan worden. 

Tabe, niet van het eiland, trouwt met Terschellingse Niltje, nicht van Willem van Barent. De naam Willem Barents blijkt de sleutel die voor Tabe menig deur opent. Het ergert hem, maar hij maakt er ook dankbaar gebruik van. Het is vanwege zijn familieband met Barents dat hij vergunning krijgt om op de Bosplaat te bivakkeren. De Hoek wordt zelfs tijdelijk voor publiek gesloten.
De geschiedenis speelt zich af aan het einde van de 16e eeuw en expeditie Bosplaat is van juni 1610 tot juni 1611. Op bladzijde 76 van het boek wordt gesproken over 1911, maar dat moet een zetfout zijn.
Het is een verhaal waarin een feitelijke geschiedenis wordt aangekleed met mooie taal, prachtige illustraties - waar zag je ooit eerder schelpjes zo fraai geaquarelleerd - en fantasie van de schrijver. Schrijver George Visser kende de geschiedenis van Jan Cornelis Femmesz die omstreeks 1610 een jaar lang op de zandplaat aan de oostkant van Terschelling verbleef. In 1987 maakte Visser een reis naar Spitsbergen en daar droomde hij het hele verhaal zoals het in het boek Tjamke is gepubliceerd. De droom wijkt sterk af van de historische feiten, schrijft Visser op de achterkant van het boek. Tjamke zou zeggen: “Dromen zijn bedrog.” Tjamke zelf komt daar op de meest hardvochtige manier achter.

Het verhaal staat vol mooie uitdrukkingen die eilanders zo goed verstaan en die niet-eilanders de eigenaardigheden van eilanders zou kunnen doen begrijpen. Bijvoorbeeld over het trouwen met “een Schellingse”. “Die eilander vrouwen lijken onderdanig, maar je krijgt ze nooit helemaal. Als je eenmaal getrouwd bent, ben jij wel in naam het hoofd, maar zij draaien het rond.” Als het huwelijk z’n 15e jaar is ingegaan gaat het niet zo goed met Niltje en Tabe. Ze hebben drie kinderen, maar hebben het alles behalve ruim. “We komen van armoede nog in't zaad”, is het Terschellinger gezegde, dat Niltje Tabe voorhoudt. Dan bedenkt hij zijn plan om te overwinteren op de Bosplaat. Hij sluit een weddenschap af met Sicke en zal na 365 dagen door hem weer worden opgehaald. Tabe kan niet lezen en schrijven en krijgt een plank mee waar hij elke avond een kruisje op zet, tot de 365 vakjes vol zijn. Als hij het redt verdient hij er tweeduizend guldens mee. Om de weddenschap te winnen moet Tabe alleen op de Bosplaat verblijven, op een enkel bezoekje van Insze Schar na. Het is Insze die Tabe uitlegt wat een Terschellinger is, wat een eilander en wat een vreemde. Een vreemde is iemand die op het eiland komt wonen, maar zich niet aanpast. “Of al die andere figuren aan de vaste wal. Terschellinger word je nooit. Dat ben je. Zij hebben het nestgevoel.” Eilander kun je worden, mits je het voorzichtig aanpakt, zegt Insze. 

Illustratie uit Tjamke

Als Tabe eenmaal op De Hoek zit heeft hij houvast aan de toren van Hollum. De kerktoren, niet de vuurtoren, want die stond er toen nog niet. “Je moet er natuurlijk wel de regel in houden”, adviseert Insze Tabe na een week doelloos zitten op de plaat. Tabe ontwikkelt zich tot een echte Robinson en houdt stand. Het is uiteindelijk Tjamke die hem de dagen doet vergeten. Als het jaar bijna om is vergeet hij kruisjes op de jaarplank te zetten en vergist hij zich een week. Sicke komt op tijd, zoals afgesproken, maar Tabe is er niet op voorbereid. Het slot van het verhaal is even fantastisch als dramatisch en dat geef ik hier maar niet weg. Weet je de hand op deze uitgave te leggen: reken hem af, pak hem in, neem hem mee naar huis en ga er thuis eens lekker voor zitten. Een prachtig boek, zowel in tekst als in beeld. Een dikke vijf sterren. 

Op Boekwinkeltjes Morgenster Ameland zijn twee exemplaren te vinden, een gesigneerde en een ongesigneerde. 

Op Terschelling is het boek bij De Boekenboer te koop.

• Tjamke
• George Visser - tekst
• Arne Zuidhoek - illustraties 
• Uitgegeven door Windows Producties
• ISBN 90 9010102 0
• 1996