Nog eenmaal Kruiend IJs en Noorderlicht

Tekening Egbarta Veenhuizen

Team Kruiend IJs treedt nog eenmaal op met de voorstelling Kruiend IJs en Noorderlicht. De muzikanten-vertellers, technicus, regisseur en helpende handen gaan op één dag heen en weer naar de overkant en treden op zondagmiddag op in de doopsgezinde kerk in Holwert. 

Over Kruiend IJs en Noorderlicht

Het zou een avontuurlijke reis worden met grote kans op goede verdiensten, maar de walvisvaart van 1777 werd een drama. Hidde Kat was een goede gezagvoerder, maar hij moet door een achtbaan van emoties zijn gegaan. Wat begon met zin in avontuur en opgetogenheid om te ontdekken wat er achter de horizon ligt, werd een beproeving met onbeschrijflijke ontberingen, moedeloosheid, doorzettingsvermogen, overlevingsdrang, heimwee naar huis, verdriet om verlies en tot slot de vreugde na het weerzien van geliefden. 

Het verhaal van Kat, muzikaal gekoppeld aan die emotionele tuimeltrein, wordt vertolkt door Anne-Meta Kobes (zang en vertellen), Kees Poulus (zang en gitaar) en Jeanet de Jong (trekharmonica en vertellen).

Kruiend IJs en Noorderlicht

Doopsgezinde kerk

Stasjonswei 3 in Holwert

15:00 uur

Entree Vrije bijdrage

Reserveren via jeanet.de.jong@knid.nl

Verhalenpad van Hidde Kat in augustus

Nog vijf keer is deze zomer het Verhalenpad van Hidde Kat te lopen in Hollum. Elke maandag van de maand augustus. Dinsdag 13 augustus is een extra editie, vanwege een reisblogger die het Verhalenpad mee wil maken om erover te kunnen bloggen. Andere deelnemers zijn welkom. Die dinsdag starten we om 17:00 uur, alle maandagen om 14:00 uur. Het Verhalenpad is ook te boeken als activiteit voor je eigen familie en een besloten groep. 

Het Verhalenpad van Hidde Kat is een bijzondere, interessante en grappige wandeling. Het is een ontdekkingstocht van ongeveer anderhalf uur door Hollum, langs bekende en onbekende plekken die iets met de commandeur ter walvisvaart Hidde Dirks Kat van doen hebben. Zonder verheerlijking van de walvisjacht, maar met een indringend inkijkje in een bijzondere bedrijfstak van een paar eeuwen geleden.

Het Verhalenpad begint bij het beeld van Kat aan de H.D. Katstraat. Van daar gaat het met tussenstops vol verhalen, feiten en hilarische anekdotes in een slinger door het dorp, om te eindigen bij De Zwaan. Daar zal Kat ongetwijfeld wel eens een borreltje hebben gedronken, want Herberg De Zwaan stond er in zijn tijd al.

Verhalenpad van Hidde Kat

• maandag 5 augustus 2024 - 14:00 uur
  
• maandag 12 augustus 2024 - 14:00 uur
• dinsdag 13 augustus - 17:00 uur
• maandag 19 augustus 2024 - 14:00 uur
• maandag 26 augustus 2024 - 14:00 uur
• maandag 29 augustus 2024 - 14:00 uur

Deelname is € 10,--, kinderen tot en met 4 jaar gratis, 5 t/m 12 jaar € 5,--

Liefst even aanmelden voor deelname via 06 23 218 213. Spontane meelopers zijn welkom, mits er nog plaats is (maximum aantal deelnemers is 25).

Ook te boeken via VVV Ameland.

Lees hier over het Strandpalen Verhalenpad.

De Walvisvaart in de 17e en 18e eeuw

In de schaduw van de VOC gingen talrijke Hollandse zeelieden jaar in, jaar uit naar barre, noordelijke contreien. De wateren rond Spitsbergen en Groenland waren in die tijd het decor voor de walvisvangst. Oorlogen en misoogsten verstoorden de fabricage van plantaardige oliën. Walvistraan bleek een goede aanvulling te zijn op de olie die van oliehoudende zaden werd gewonnen. Holland verkreeg in de eerste decennia van de 17e eeuw al snel de heerschappij in de walvisvaart. De walvisvaart werd op deze wijze een belangrijke loot aan de uitgebreide portfolio aan Hollandse handelsactiviteiten. Een sleutelrol vervulden de commandeurs. Dat waren de bevelhebbers van de walvisvaarders die behalve de schipperstaken ook de regie over de walvisvangst voerden. De jaarlijkse tochten waren vaak een avontuur dat lang niet altijd goed afliep. Een ijscatastrofe, een schipbreuk, een vijandige ontmoeting met kapers of een ijsbeer, de strijd met en om de walvis, alles kon zo maar als ongewenst gerecht op het bord van de commandeur verschijnen. Talloos zijn de aktes die bij de notaris werden opgemaakt om het leed van een tocht vast te leggen.

In dit boek wordt aan de hoofdrolspelers een naam gegeven. Reders, rederessen en commandeurs die in de 17e en 18e eeuw actief in de walvisvaart zijn geweest, worden benoemd. Vele verhalen krijgen in dit boek een plaats. En de echte hoofdrolspelers een troon. Wie was bijvoorbeeld commandeur Matthijs Jansz Hoepstock uit Rotterdam ook al weer? In de eerste decennia van de 17e eeuw was hij voor menigeen een held zoals we nu onze topvoetballers aanbidden. De echte ‘Gelukkige Mathijs’ was echter Mathijs Pietersz uit Föhr. Dankzij zijn grafschrift weten we dat hij 373 walvissen gevangen heeft.

Ook onder de reders en rederessen treffen we bijzondere mensen aan. Zo hebben vier alom bekende Admiraals enige tijd de rol van walvisreder uitgeoefend. Het waren Michiel Adriaansz de Ruyter, Willem Bastiaensz Schepers, Philips van Almonde en Mattheus van den Brouck. Of neem de Amsterdamse familie van Pieter Jansz van Tarelink die zijn activiteiten als handelaar in oliehoudende zaden ging combineren met de handel in walvistraan. Dat was een slim besluit. Het zou een van de grootste rederijen van ons land worden met circa 300 walvisvaartuitredingen. De keizer onder de walvisreders was echter de familie Mol uit Jisp en Zaandam. Leden van deze familie organiseerden tussen 1659 en 1743 ten minste 550 walvisvaartuitredingen.

Rederessen waren er ook. Maria Willemsd Schepers is zo’n voorbeeld. Als dochter van de bekende Rotterdamse walvisreder én luitenant-admiraal Willem Bastiaensz Schepers organiseerde zij na de dood van haar man 14 jaar lang zelfstandig 58 walvisvangsttochten.

Net zoals tegenwoordig waren er oplichterspraktijken in de walvisvaart. We laten ze niet onbesproken.

Als kers op de taart wordt in dit boek een financieel model gepresenteerd. De walvisvaart blijkt met name voor de grotere rederijen winstgevend te zijn geweest. 

Met een vrijwel volledige lijst van commandeurs, walvisreders en walvisrederessen.

Op 15 november komt Klaas Oosterling naar Ameland om in Ons Hol op een Ouwe Pôlle avond te vertellen over dit onderwerp.

Koop het in de boekhandel of bestel het via deze link.

• De Walvisvaart in de 17e en 18e eeuw
• Karel Oosterling
• Uitgeverij Omdenoost
• ISBN 9789464813791
• September 2023
• € 39,99

De walvisvaart in de 17e en 18e eeuw

Karel Oosterling (1950) woont in Haarlem. Hij studeerde economie aan de Universiteit van Amsterdam. Na zijn pensionering ging hij op onderzoek naar zijn roots. Ameland en de walvisvaart waren de verrassende vondsten. In de 18e eeuw waren twee generaties van zijn voorouders commandeur en gingen naar zowel Groenland als Spitsbergen.

Dit boek brengt veel facetten van de oude Hollandse walvisvaart bij elkaar met als belangrijk resultaat een grotendeels complete lijst van commandeurs, walvisreders en walvisrederessen.

Van Ameland staan er 146 commandeurs in genoemd.

Lees hier de column over het boek: Dikke pil. 

• De walvisvaart in de 17e en 18e eeuw
• Karel Oosterling
• Uitgeverij Om den Oost
• ISBN: 9789464813791
• 15 september 2023
• € 39,99

Terebinth - Funeraire fietstocht op Ameland

Terebinth is een magazine voor iedereen die geïnteresseerd is in funerair erfgoed in Nederland. Het behoud van begraafplaatsen, grafmonumenten en gedenktekens staat centraal. Ook vind je er artikelen over de historische, juridische en maatschappelijke context van begraafplaatsen en kerkhoven en van personen die daar begraven zijn en herdacht worden. Het blad verschijnt vier keer per jaar.

In het septembernummer van 2022 staat een funeraire fietstocht op Ameland, langs waardevolle monumenten op de dodenakkers van het eiland. Ooit van het Doademansdiekje gehoord? Of van de duingraven op Engelsmanduun? De Funeraire fietstocht van Terebinth vertelt erover. De tocht gaat langs het paardengraf, langs Hidde Dirks Kat, langs grafstenen van commandeurs en hun vrouwen en vertelt over Tjalling, die als Calixtus Menalvus Valerius de Rotte op het kerkhof van Hollum ligt. De tocht voert langs de begraafplaats in Ballum en gaat naar de verschillende begraafplaatsen in Nes, waaronder die met de oorlogsgraven. "Zo zijn we van de graven van walvisvaarders uit de achttiende eeuw gefietst naar de grafmonumenten van de oorlogsslachtoffers uit de twintigste eeuw. Hun band is de zee, steeds weer de zee.."

Wil je alleen dit nummer van Terebinth bestellen, dan kun je een proefexemplaar aanvragen voor € 5,--.

Bezoek via deze link de website van Terebinth.

• Terebinth
• Funeraire fietstocht op Ameland
• Korrie Korevaart - Tekst en Foto's (tenzij anders vermeld)
• Uitgegeven door de Stichting voor funerair erfgoed
• September 2022
• Proefnummer € 5,--

Beleef je plezier aan dit blog en helpen de posts je op weg uitgaven over Ameland te vinden? Doneer dan op Ko-fi een kopje koffie van € 2,-- als waardering voor de blogger 💜.  Klik hier voor de link.

Een zee van traan

Een zee van traan

Er is sinds de publicatie van 'Geschiedenis van de oude Nederlandse walvisvaart' in de jaren 70 veel onderzoek gedaan naar allerlei facetten van het Nederlandse walvisvangst verleden. Naast het gebruikelijke werk in archieven en bibliotheken werd nu voor het eerst ruimschoots aandacht besteed aan het culturele erfgoed, de materiële cultuur en de ecologische aspecten van de walvisvaart. Zo ontstaat een beter samenhangend beeld van deze voorbije bedrijfstak en zijn belang voor de nationale economie en het maatschappelijk leven in specifieke regio’s van ons land.

Van Ameland komen we Cor Gransbergen (Een walvis als boterham) en Anton Schols (Ter walvisvaart) tegen in dit boek en meer namen worden genoemd. Ook Hidde Dirks Kat (Dagboek) en Marten Jansen (Kort, doch echt verhaal) ontbreken niet. 

Een bijzonder fraai boek met vele foto's en illustraties.

Koop het boek via deze link of in de boekhandel.

• Een zee van traan - Vier eeuwen Nederlandse walvisvaart 1612 - 1964
• Jaap R. Bruijn en Louwrens Hacquebord
• Uitgeverij Walburg Per B.V.
• ISBN 9789462493650
• 1 juli 2019
• € 34,99

Cor Gransbergen onder de walviskaak

Schiffsjunge Anders Mikkelsen List von Rømø

Anders Mikkelsen List

Het boekje, het is niet zo groot en niet zo dik, werd heruitgegeven naar aanleiding van een tentoonstelling over de commandeursfamilie in het Kommadørgårdens Rømø, op het Deense Waddeneiland. Het werd uitgegeven in het Deens en is vertaald in het Duits. Het vertelt het verhaal van Anders Mikkelsen List, een twaalfjarige jongen die in 1777 vanuit Hamburg op walvisjacht gaat. Het is hetzelfde jaar dat Hidde Dirks Kat van Ameland uitvaart naar Spitsbergen om walvissen te vangen. De geschiedenis van de vaart, het vast komen te zitten in het ijs, de overlevingstocht via ijsschollen en -schotsen en het verblijf bij de Inuit is niet veel anders dan het verhaal van Kat. In het boekje wordt de commandeur trouwens Hede Dirksen Katt genoemd, maar het is onmiskenbaar onze Hidde Dirks Kat. Zijn tekening van de Groenlandse kust staat op de achterkant van dit boekje. Op de voorkant is een aquarel van de schrijfster gedrukt.

Het verhaal lijkt ook heel erg op de geschiedenis zoals die in het boek 'Das größte Unglück de Grönlandfahrt - Das Katastrophenjahr 1777' door Frits Joachim Falkis opgeschreven. 

• 

  De kaart van Kat

  Schiffsjunge Anders Mikkelsen List von Rømø
• Ellen Leonhardt
• Vertaald door Frauke Kelm
• Uitgegeven door Fortfatterforlaget Attika
• ISBN 978 87 7528 8625
• 2015 heruitgave

Zeven vette jaren

'Zeven vette jaren op de walvisvaarder Willem Barendsz' is het boek dat Anton Schols schreef over zijn belevenissen op de naoorlogse Nederlandse walvisvaart. Die ervaring heeft hij gemeen met Cor Gransbergen, die zijn herinneringen verwerkte in het boek 'Een walvis als boterham'.

Nederland ging na de Tweede Wereldoorlog ter walvisvaart, omdat het oliën en vetten nodig had. Anton Schols was chemisch technoloog en hij nam deel aan zeven reizen. Het waren avontuurlijke reizen temidden van ijsbergen, sneeuw en vreselijke stormen. Schols beschrijft zijn eigen belevenissen, omschrijft wat er aan boord plaatsvond en geeft informatie over walvissen en de naoorlogse walvisvaart. Het is een bijzonder interessant boek, op een informatieve en ook geestige manier geschreven. Het boek is zeer de moeite waard.

Met veel mazzel is het nog in het tweedehands circuit te vinden. 

Anton Schols schreef ook 'Ter walvisvaart'.

• Zeven vette jaren op de walvisvaarder Willem Barendsz
• Anton Schols
• Uitgeverij Free Musketeers Woerden
• ISBN 90-8539-441-4
• Juni 2006
  

Waterkampioen ANWB - Ter walvisvaart

ANWB Waterkampioen  No 12 gaat met het artikel 'Ter walvisvaart' op zoek naar een vergeten zeeheld. Dat moet Hidde Dirks Kat zijn, de commandeur ter walvisvaart. De schrijver en fotograaf van het artikel komen in Museum Sorgdrager terecht, een voormalige commandeurswoning, en spreken met Pieter Jan Borsch. Hij vertelt over de bloeitijd van de walvisvaarders en waarom die op Ameland nog meer bloeide dan op de andere eilanden en het vasteland. Het was de tijd van de Engelse oorlogen en Ameland had lange tijd een vrijbrief. Jan en Richard, schrijver en fotograaf, gaan ook het kerkhof op en vergapen zich aan het iele steentje, het paaltje, dat op Kat zijn graf staat. Heel wat anders dan de mooie stenen van Barent Hansz en Hans Barendsz. De nabestaanden hebben er waarschijnlijk niet veel geld aan willen spenderen, zegt Pieter Jan, en dat terwijl het wel een rijke familie was. Ook moeten schrijver en zijn maat lachen om het Italiaans eethuis, dat de naam draagt van de commandeur die in bittere kou moest zien te overleven op bessen en mosselen.

Het is een mooi artikel geworden, informatief en geestig geschreven.

• ANWB Waterkampioen - Ter walvisvaart
• Jan Briek - Tekst
• Richard de Jong - Foto's
• 26 juni 1998
• f 8,95

Das größte Unglück de Grönlandfahrt

Das größte Unglück de Grönlandfahrt

'Das größte Unglück de Grönlandfahrt - Das Katastrophenjahr 1777' is een Duits boek van Frits Joachim Falk over het rampjaar 1777. De Groenlandvaart in dat jaar eiste vele levens en schepen. Hidde Dirks Kat van Ameland kan daar over meepraten. Aan hem is een hoofdstuk in dit boek gewijd.

Falk draagt dit boek op aan Anders Mikkelsen List, een twaalfjarige van Rømø die in dat jaar voor het eerst meevoer op een walvisvaarder. Scheepsjongen Anders is de overoverover-grootvader van Frits Joachim. 

De geschiedenis is dezelfde zoals die in het boekje over 'Schiffsjunge Anders Mikkelsen List von Rømø' wordt beschreven. Hoofdpersoon is dezelfde jongen van Rømø.

Von dem größten Unglück in der langen Geschichte der Grönlandfahrt waren 1777 etwa 439 Seeleute betroffen. Fritz Joachim Falk bespricht das große Risiko des Wal- und Robbenfangs bei Grönland/Spitzbergen und zeichnet anhand authentischer Dokumente den Hergang der Ereignisse nach.

Met een hoofdstuk over Hidde Kat

Het boek is antiquarisch nog wel te vinden (mei 2023).

• Das größte Unglück de Grönlandfahrt - Das Katastrophenjahr 1777
• Frits Joachim Falk
• Siegel Verlag 
• Duits
• ISBN 3 7793 6902 8
• 1989

1955 - Hamburgs Grönlandfahrt

Dit boek, 'Hamburgs Grönlandfahrt auf Walfischfang und Robbenschlag vom 17. -19. Jahrhundert' lag zomaar in mijn brievenbus. Ik kreeg het, omdat de eigenaresse wel wist dat het bij mij in goede aarde zou vallen, omdat ik naar Spitsbergen ben geweest en omdat ik familie ben van Hidde Dirks Kat en omdat ik veel over walvisvaart lees. En reken maar dat ik er blij mee ben. 

Het boek is in het Duits, maar dat is geen drempel. Het gaat over de Hamburgse reders, over de commandeurs die voor die reders voeren, over de schepen en over de dramatische reizen die gemaakt werden. Op Ameland kennen wie de verhalen van Hidde Dirks Kat en Marten Jansen. Die twee staan ook vermeld in dit grote en dikke boek. Er staat een uitklapkaart in van de Groenlandse en Noorse Zee, waar in 1777 het pakijs lag, waar het drijfijs en waar het landijs, waar de schepen nog voeren en waar ze werden gekraakt door het ijs. Achterin het boek zit een uitklapblad met een grafiek van de aantallen walvisvaarders die in de jaren 1669 tot 1861 uitvoeren. In de 19e eeuw werd dat rap minder, de walvissen waren om en nabij op en het loonde niet meer.

Zelfs het portret van Kat staat erin. Een mooi boek. Blij mee. Dank, lieve schenker.

• Hamburgs Grönlandfahrt auf Walfischfang und Robbenschlag vom 17. -19. Jahrhundert
• Wanda Oesau
• Verlag Glückstadt - Hamburg
• 1955

De kaart

Marten Jansen

Aantal schepen in 17e tot 19e eeuw

1720 - Bloeyende opkomst der aloude en hedendaagsche Groenlandsche visschery

Walvisvaart

C.G. Zorgdragers Bloeyende opkomst der aloude en hedendaagsche Groenlandsche visschery, Waar in met eene geoeffende ervaarenheit de geheele omslag deezer visscherye beschreeven, en wat daar in dient waargenomen, naaukeurig verhandelt wordt. Uitgebreid met eene korte historische beschryving der noordere gewesten, voornamentlyk Groenlandt, Yslandt, Spitsbergen, Nova Zembla, Jan Mayen Eilandt, de Straat Davis, en al 't aanmerklykste in d'ontdekking deezer landen, en in de visschery voorgevallen. Met byvoeging van de Walvischvangst, in haare hoedaanigheden, behandelingen, 't scheepsleeven en gedrag beschouwt.

Met vele prenten en kaarten.

Het boek is via Boekwinkeltjes.nl nog te koop (Zie deze link. Ter info: kost veel geld)  en digitaal te lezen via deze link.

• Bloeyende opkomst der aloude en hedendaagsche Groenlandsche visschery
• C.G. Zorgdrager en A. Moubach
• Amsterdam
• 1720

Groenlandse walvis

Beleef je plezier aan dit blog en helpen de posts je op weg uitgaven over Ameland te vinden? Doneer dan op Ko-fi een kopje koffie van € 2,-- als waardering voor de blogger 💜.  Klik hier voor de link.